سرمایهگذاری در بازیافت زبالههای الکترونیکی
گروه صنعت و معدن- محبوبه فکوری: در حالی که برآوردها حاکی از سهم 4میلیونی ایران از تولید 20 تا 50میلیون تن زباله الکترونیکی در دنیا است، وزارت صنایع و معادن به دنبال تشویق سرمایه‌گذاران برای استحصال فلزات گرانبها از زبالههای الکترونیکی است. این طرح که از سوی این وزارتخانه و سازمان حفاظت محیط‌زیست در دست تدوین است، در نظر دارد تا با اختصاص حمایت‌هایی به سرمایه‌گذاران تضمین دهد که سرمایهگذاری در این زمینه دارای جذابیت بسیار است و در مدت زمان اندکی بازگشت سرمایه خواهد داشت.
آیین‌نامه پسماندهای الکترونیکی
محمود لیائی، مدیرکل صنایع، برق الکترونیک و فناوری اطلاعات وزارت صنایع و معادن با اشاره به برگزاری جلسه اخیر وزارت صنایع با سازمان محیط‌زیست در اواسط خردادماه در رابطه با این طرح می‌گوید: «طی روزهای گذشته آیین‌نامه ساماندهی پسماندهای الکترونیکی از سوی سازمان محیط‌زیست تدوین و برای ارائه نظرات کارشناسی به این وزارتخانه ارسال شده و البته محیط‌زیست کارگروهی نیز در این زمینه تشکیل داده است.»
وی در گفت‌وگو با خبرنگار دنیای اقتصاد می‌افزاید: «این آیین‌نامه هم‌اکنون در اختیار کارشناسان وزارت صنایع و معادن قرار گرفته است تا بتوانند نظرات کارشناسی خود را ارائه دهند.»
سود بالا برای سرمایه‌گذاران
به گفته لیائی، «با اطمینان می‌توان گفت کسانی که برای اولین بار در کشور شروع به سرمایهگذاری در این زمینه کنند، سود بالاتری نسبت به افرادی که بعد از آنها وارد این داستان می‌شوند، خواهند داشت؛ البته هنوز کسی برای استفاده از تسهیلات در این زمینه به وزارت صنایع و معادن مراجعه نکرده است.»
وی از کلیه سرمایه‌گذاران دعوت کرد که در زمینه بازیافت فلزات گرانبها از زبالههای الکترونیکی وارد عمل شده و قول داد که وزارت صنایع از هیچ کمکی دریغ نکند».
18میلیون لاشه لامپ تصویر
هم‌اکنون حدود 3 تا 4میلیون کامپیوتر و 18میلیون تلویزیون لامپی از رده خارج در کشور وجود دارد، ضمن اینکه بسیاری از تلفن‌های رومیزی، قطعات الکترونیکی و دستگاه‌های ویدئو نیز به این آمار اضافه می‌شود که بسیاری از آنها دارای فلزات گرانبها در ترکیب ساختاری خود هستند.
در اکثر بوردهای مادربوردهای الکترونیکی مخصوصا موبایل یا مادربوردهای کامپیوتر که قطعات و وسائل زیادی دارد، از طلا و نقره به خاطر رسانا بودن به میزان زیادی استفاده می‌شود که البته در برخی بوردهای معمولی، مردم به راحتی نمی‌توانند طلا و نقره به کار رفته را تشخیص دهند.
از طلا تا آرسنیک
بررسی‌ها نشانگر این است که یک عدد رایانه رومیزی دارای 32درصد پلاستیک، 41درصد آلومینیوم، 61/0درصد طلا، فلزات سنگین و خطرناک نظیر کادمیوم، جیوه و آرسنیک، 2/0درصد آهن، 981/0درصد نقره و 7درصد سرب به کار رفته است. بنابراین می‌توان به راحتی محاسبه کرد که بازیافت 4میلیون رایانه، به جداسازی چه حجم عظیمی از عناصر ارزشمند یا حتی عناصر خطرناک خواهد انجامید.
تهران و شیراز، قطب بازیافت زبالههای الکترونیکی
اما یکی از سوالاتی که در این میان مطرح است نحوه و مکان استقرار صنایع بازیافت زبالههای الکترونیکی در کشور است. در این راستا وزارت صنایع دو قطب بزرگ تولید لوازم الکترونیکی در کشور یعنی تهران و شیراز را برای این امر در نظر گرفته است.
منطقه ویژه الکترونیکی
لیائی در این رابطه می‌گوید: «یکی از اولویت‌های وزارت صنایع و معادن برای استقرار این صنایع استان فارس و شهر شیراز که دارای منطقه ویژه اقتصادی الکترونیکی است و این شهر، به عنوان قطب الکترونیکی کشور مطرح است و بیشترین تولیدات الکتریکی کشور بعد از تهران را در اختیار دارد.»
وی می‌افزاید: «اولویت وزارت صنایع استان‌های تهران و فارس به عنوان دو مرکز بزرگ انباشت زبالههای الکترونیکی در ایران است، اما اگر در سایر نقاط نیز سرمایه‌گذار مزیت نسبی را برای وزارت صنایع توجیه کند، استقبال می‌شود.»
این مقام مسوول در وزارت صنایع و معادن خاطرنشان میکند: «در آیین‌نامه‌ای که از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست تدوین شده، موارد به گونه‌ای در نظر گرفته شده که بخش خصوصی به بحث بازیافت زبالههای الکترونیکی از دید یک بخش پربازده و تجاری نگاه کرده و راغب به سرمایهگذاری شود، در غیر این صورت اگر این انگیزه را نهادهای دولتی مثل وزارت صنایع و سازمان محیط‌زیست برای بخش خصوصی ایجاد نکنند این مساله بالفعل نخواهد شد.»
مساله حکومتی نیست
وی ادامه می‌دهد: «بخش خصوصی هنوز این دید مثبت را ندارد و فکر میکند که این یک مساله حکومتی است که حتما باید دولت بابت آن یارانه دهد؛ در صورتی که ازدیدگاه ما این طور نیست. شاید نیاز به اعطای یارانه به بخش خصوصی هم نباشد؛ چراکه اینقدر این طرح به لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر است که اگر کسی بدون حمایت دولت نیز این کار را انجام دهد، باز هم سود منطقی و بالایی را نصیب خود خواهد کرد، هرچند که وظیفه دولت حمایت است.»هم‌اکنون مقدار زیادی زبالههای الکترونیکی به صورت انباشته شده در کشور وجود دارد که اگر یکبار این زباله‌ها تبدیل به مواد اولیه شود، حجم عمده‌ای از زبالههای الکترونیکی کشور کاهش می‌یابد و بقیه نیز به صورت روزمرگی و به حالت عادی درمی‌آید.
طلا فقط در چیپ‌ست نیست
هم‌اکنون دیدگاه عموم مردم این است که اگر قرار است طلا از زبالههای الکترونیکی استخراج شود، تنها مربوط به پایه‌های CPU و مجموعه ای از پردازنده ها و ریزپردازنده‌ها(chipset) است که روی بوردها قرار دارد، در صورتی که اکثر مدارات موجود در بوردهای الکترونیک، از طلا و نقره است به خاطر همین فلزات گرانبهای استخراج شده باز هم به چرخه تولید برمی‌گردد. این عمل عینا نظیر بازگشت سایر فلزات به چرخه تولید است.
برای شروع فقط سه‌‌میلیون دلار
اما سوال اساسی میزان سرمایهگذاری مورد نیاز برای این پروژه است که به گفته لیائی «تصور می‌رود که برای شروع به کار یک پروژه، سه‌‌میلیون دلار نیاز است.»هم‌اکنون این صنعت در ژاپن، آلمان و کشورهای اسکاندیناوی از پیشرفت‌های بسیاری برخوردار بوده است و خصوصا کشورهای اسکاندیناوی که اهمیت زیادی به محیط‌زیست می‌دهند و تولیدکنندگان عمده دستگاه‌های الکترونیکی هستند.در رتبه بعدی نیز آمریکا به عنوان قطب تولید سخت‌افزار مطرح است که حتی در اعلام بهترین شرکتی که از نظر سوددهی، آمارش در دنیا اعلام شده است یک شرکت در زمینه بازیافت زبالههای الکترونیکی است که در دانمارک فعالیت میکند.
فرهنگ‌سازی با رسانه‌ها
مدیرکل صنایع، برق الکترونیک و فناوری اطلاعات وزارت صنایع و معادن می‌گوید: «بازگشت سرمایه در این زمینه بسیار سریع انجام می‌گیرد، در این راستا با توجه به ارتباطاتی که این وزارتخانه با رسانه‌ها و صداو سیما برقرار کرده است، در حال فرهنگ‌سازی برای جذب سرمایه‌گذاران هستیم.»
این طرح از پایان‌نامه‌ها درآمد
به گفته وی، بسیاری از دانشجویان دوره کارشناسی ارشد پایان نامه‌های خود را در این زمینه به صورت علمی تدوین خواهند کرد تا بتوان با روش‌های علمی تفکیک فلزات گرانبها را از زبالههای الکترونیکی جدا کرد.
لیائی می‌گوید: «هم‌اکنون گوشی موبایل به‌عنوان یک پسماند الکترونیکی مطرح است، ولی ارزش افزوده ای که بازیافت این کالا ایجاد میکند، از ارزش افزوده کامپیوتر و تلویزیون نیز بیشتر است و به خاطر این امر نیز به این سمت می‌رویم که قطعات را از یکدیگر تفکیک کنیم.»
تفکیک سنتی زبالههای الکترونیکی
وی اظهار میکند: «هدف وزارت صنایع و معادن این است که به صورت تخصصی در زمینه‌های خاص سرمایهگذاری صورت گیرد، یعنی یک سرمایه‌گذار فقط در زمینه بازیافت موبایل و سرمایه‌گذار دیگر در زمینه بازیافت کامپیوتر سرمایهگذاری کند تا کارتخصصی پیش رود.»
این مقام مسوول در وزارت صنایع و معادن می‌گوید: «هم‌اکنون تفکیک زبالههای الکترونیکی در کشور به صورت سنتی صورت می‌گیرد و به صورت صنعتی و علمی نیست.»
پیشتازی ایران در تعویض تلفن‌همراه
وی می‌افزاید: «هم اکنون فناوری در موبایل بالا رفته است و بر همین اساس، سرمایهگذاری که در این زمینه وارد شود، می‌تواند به سرعت سرمایهگذاری برگشت پذیر و با توجیه اقتصادی داشته باشد. هم‌اکنون آمارهای بین‌المللی نشانگر این است که ایران در تعویض گوشی‌های تلفن همراه 3 ماه از اروپا جلوتر است.»
به گفته لیائی، «در اروپا هر 18 ماه یکبار گوشی‌های تلفن همراه خود را عوض می‌کنند و در ایران هر 15 ماه یکبار گوشی‌های تلفن همراه عوض می‌شود.»
طلا همیشه جذاب است
وی می‌افزاید: «بحث استخراج طلا، نقره و فلزات گرانبها از زبالههای الکترونیکی به این دلیل از سوی وزارت صنایع و معادن نمایان می‌شود که جذابیت سرمایهگذاری نمایان شود، یعنی از آن وظیفه ای که ارگان‌های دولتی برای پسماندهای الکترونیکی دارند، کم نمی‌کند. بلکه به خاطر اینکه با توجه به اصل 44 شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی نباید خود سرمایهگذاری کنند و این امر، یک امر حکومتی به حساب می‌آید، تشویق سرمایه‌گذاران صورت می‌گیرد.»لیائی می‌گوید: «وظیفه دولت و حکومت این است که در این زمینه سرمایهگذاری کند.»
انبوه تولید زباله‌ها در کشورهای در حال توسعه
به گزارش خبرنگار ما، در پنل‌های LCD ورق‌هایی استفاده می‌شود که خود این ورق‌ها دفعات بعد نیز قابل استفاده است، حتی مواد پلاستیکی و مس‌هایی که در کابل‌ها و سیستم وایرلینگ آن و باتری‌ها وجود دارد می‌تواند مورد استفاده مجدد قرار گیرد.
در این میان عمدتا عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری، تنوع طلبی در استفاده از تجهیزات کامپیوتری جدید و صادرکردن محصولات اسقاطی به کشورهای جهان سوم باعث تولید چنین میزانی از زبالههای الکترونیکی شده است.
دنیا 40میلیون، ایران 4میلیون
آژانس اروپایی محیط‌زیست پس از یک بررسی و محاسبه انجام شده در همه کشورها گزارش داده که حجم سالانه ضایعات الکترونیکی در سال گذشته 40میلیون تن بوده که این رقم به معنای این است که سه برابر سریع‌تر از مجموع ضایعات و زبالههای تولید شده توسط انسان در حال اضافه شدن است. در این میان هم اکنون بیش از 4میلیون رایانه از دور خارج شده در ایران وجود دارد.در این میان قانون زبالههای تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی، بازیافت زبالههای الکترونیکی به میزان 4کیلوگرم به ازای هر نفر را الزامی میکند، تولیدکنندگان موظفند بودجه طرح‌های بازیافت را تامین کنند و خرده‌فروشان باید خدمات بازپس‌گیری را در اختیار مشتریان قرار دهند.
دریافت هزینه اسقاط
بر همین اساس نیز در برخی از کشورها نظیر ژاپن، فروشندگان کالا مبلغی را به‌عنوان بازیافت می‌گیرند تا بعد از اسقاطی شدن کالاهای الکترونیکی، آنرا بار دیگر وارد چرخه بهره‌وری کنند.سرب و کادمیوم در صفحه مدارات،سرب و کادمیوم در نمایشگرها،جیوه در صفحات مانیتورهای تخت، کادمیوم در باتری‌های کامپیوتر، پلاستیک در کیس‌های کامپیوتر، کابل‌های معمولی از جمله خطرات ضایعات الکترونیکی هستند.
یک‌میلیارد رایانه در دنیای ما
برخی موسسات تحقیقاتی به این نتیجه رسیده‌اند که تعداد رایانه‌های موجود در جهان از مرز یک میلیارد گذشته است و این بدان معناست که بطور متوسط از هر 7 نفر در جهان، یک نفر از رایانه بهره‌مند است و این حاصل رشد 12درصدی تعداد رایانه‌ها در هر سال نسبت به سال گذشته است.ضمن اینکه پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که قرار است یک میلیارد رایانه در 6سال آینده در کشورهای در حال توسعه به فروش برسد.
در کنار این رشد چشمگیر، میزان زبالههای الکترونیکی نیز روبه افزایش است. بنابراین با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی در عرصه کامپیوتر و الکترونیک عمر مفید این تجهیزات و کالاها در جهان 2 تا 3 سال و در ایران احتمالا تا 5 سال و یا بیشتر است.
با توجه به چنین آمار و ارقام‌هایی، دولت نیز به این نتیجه رسیده است که با تشویق سرمایه‌گذاران برای بازیافت قطعات الکترونیکی، علاوه بر تشویق سرمایه‌گذاران برای استقرار در شهرک‌های صنعتی ویژه، حمایت‌های بسیاری را از سرمایه‌گذاران انجام دهد.